Bát quái và tượng quẻ của 8 quái đơn

Tượng quẻ bao gồm ý nghĩa cả hai mặt : một là một vật cụ thể; hai là tượng vật khái quát trừu tượng.

Vật cụ thể như Càn là trời, là cha; Khôn là đất, là mẹ; Chấn là trưởng nam, Tốn là trưởng nữ v.v...

Vật khái quát trừu tượng thuộc loại cấp cao hơn tức âm. và dương. Căn cứ sự giải thích của "Dịch truyện”, Càn, Khảm , Cấn, Chấn là quẻ dương; Tốn, Ly, Khôn, Đoài là quẻ âm.

Hai quẻ hợp với nhau sẽ sản sinh ra sự đối kháng nhau giữa hai lực lượng âm, dương.

Dưới đây lần lượt giới thiệu tượng vật của tám quẻ và tượng vật kháiquát, tức tượng loại của 64 quẻ.

Tượng vật tám quẻ

Tượng vật là lấy tượng quẻ của 8 quẻ kinh làm cơ sở để phân biệt 8 loại sự vật lớn:

1. Quẻ Càn   tượng Trời. 
2. Quẻ Đoài   tượng Sông Hồ.
3. Quẻ Ly  tượng Lửa.
4. Quẻ Chấn  tượng Sấm.
5. Quẻ Tốn  tượng Gió.
6. Quẻ Khảm  tượng Nước.
7. Quẻ Cấn  tượng Núi.
8. Quẻ Khôn  tượng Đất.

Trong bát quái Văn Vương, "Chấn" tượng trưng cho mùa xuân, phương đông. Mặt Trời mọc từ phương đông chiếu lên vạn vật, chúa tạo ra vạn vật bắt đầu từ quẻ Chấn.

"“Tốn" tượng trưng cho ranh giới giữa xuân và hạ, phương đông nam. Quẻ Tốn làm cho vạn vật sinh trưởng đầy đủ, làm cho vạn vật phân biệt rõ ràng.

"Ly" tượng trưng cho mùa hạ, đại biểu phương nam. Chứng tỏ ngày đang ban trưa, phương nam, chiếu rọi làm cho vạn vật hiện rõ.

"Khôn" tượng trưng cho mùa cuối hạ sang thu, đại biểu phương tây nam. Nó tượng trưng cho quả đất nuôi dưỡng vạn vật.

"Đoài" tượng trưng cho mùa thu, đại biểu cho phương tây, khiến cho vạnvật ra hoa kết quả, vui mừng.

"Càn" tượng trưng ranh giới giữa thu và đông, đại biếu cho phương bắc. Vì sự cạnh tranh xen nhau giữa sáng và tối, âm và dương mà có hiện tượng đấu tranh.

"Khảm" tượng trưng mùa đông, đại biểu cho phương bắc và nước. Lấy hình tượng nước chảy không ngừng để biểu hiện sự lao khổ, vất vả. Mặt trời lúc đó cũng chìm ẩn, mặt đất u ám, vạn vật mệt nhọc, nên nghỉ ngơi.

"Cấn" tượng trưng ranh giới mùa đông và mùa xuân, đại biểu cho quẻ Cấn xuất hiện phương đông bắc, mặt trời vừa ló rạng, u ám sắp qua, ánh sáng sắp đến, vạn vật sinh thành, kết thúc một vòng, đồng thời vòng mới sắp bắt đầu. Cho nên nói, quẻ Cấn kết thúc tất cả.

Đúng như thuyết quái của Dịch nói : "Quẻ Cấn ở đông bắc, vạn vật kết thúc mà cũng là bắt đầu".

Các tượng của bát quái, căn cứ đặc tính cơ bản của chúng lại có thể phân thành vật thuộc tượng đó.

Như quẻ Càn do ba hào dương tạo thành, nên tính tượng thuần dương, chất cứng, lại vì càn là trời nên ngôi tượng ở cao, cho nên bất kể là sự vật trong tự nhiên hay xã hội, phàm thuộc dương tính và chất cứng và những vật ở cao đều thuộc tượng của quẻ càn.

Lại ví dụ như quẻ Khôn là do ba hào âm tạo thành, tính tượng thuần âm, chất nhu, Khôn là đất, ngôi tượng ở dưới, cho nên phàm những vật thuộc tính âm, chất mềm, ở dưới thì đều thuộc tượng của quê khôn.

Vì vậy hai quẻ Càn-Khôn là hình tượng tổng quát về dương âm, cương nhu. Những quẻ còn lại như quẻ Chấn là sấm, thuộc dương, chất cương tính động, cho nên tượng quẻ Chấn là những vật tính động, tính dương và cứng.

Quẻ Tốn là gió, thuộc quẻ âm, chất mềm, tính động. Do đó phàm những vật âm, mềm, trong mềm có cứng, trong tĩnh có động thì đều thuộc tượng quẻ tốn.

Quẻ Khảm là nước, thuộc quẻ dương, dương cứng. Phàm nước mưa, mây, dân chúng đều thuộc tượng nước. Quẻ Khảm còn là quẻ hiểm, gọi là gồ ghề hiểm trở, đó là vì nước sông to tạo nên hiểm trở.

Quẻ Ly là lửa, là quẻ âm, quê nhu, tượng sáng, đức sáng, vì "Ly là mặt trời", ý là đức chiếu sáng, là trong dương có âm, trong nhu có cương.

Quẻ Cấn là núi, quê dương, vật chất cứng, tượng ở trên cao, cao quý, cao đức. Cấn còn có nghĩa là "ngừng", nên còn có nghĩa là vững như núi, như bàn thạch.

Nội dung tượng vật bát quái rộng, phức tạp mà bí ảo, trong đó cái cơ bản nhất là tượng của bát quái. Không rõ tượng bát quái thì không hiểu được học tuyết bát quái. Cho nên nói làm rõ và nhớ được tượng loại của bát quái là phân cơ bản nhất để học cách dự đoán theo bát quái.

"Tượng" đại biểu cho những sự vật có công năng giống nhau chứ không phải là những vật chất có các yếu tố giống nhau. Căn cứ sự phân chia của tượng bát quái quy thế giới thành tám loại lớn.

Tượng Càn

Càn là trời, là vua, là cha, là thiên tử, là đế vương, tiên vương, là đại quân, quốc quân, đại tộc nhân, thánh nhân, thiện nhân, quân tử, võ nhân, hành nhân, kim phụ, cao tôn, tổ khảo, là thần, là người, là tôn, tộc là rồng, ngựa, ngựa tốt, là vật, là vạn vật, là vàng, ngọc, là băng hàn, là cái đấu, áo, ngoại vi, là dã ngoại, là cửa, là đỉnh, là đầu, là suôn, là thẳng, là mạnh, là dễ, là kính nể, là sợ, là uy, là nghiêm, là cứng rắn, là đạo, là đức, là đức thịnh, là tốt, là hiển, là sinh động, là điểu tốt, là khánh chúc, là vui mừng, là vinh dự, là phúc, là lộc, là trước, là bất đầu, là lớn, là được, là đây, là trị yên, là cao, là già, là xa, là mưu lớn, là không nghị, là trinh, là nguyên, là xoáy tròn, là hoang sơ, là bao lấy.

Tượng khôn

Khôn là đất, là sau, là thần, là vợ, là dân, là bẩy đàn, là số đông, là tiểu nhân, là thị dân, là bọn trộm cướp, là mẹ, là phụ nữ, là dì, là thành trì, là ruộng, là một bang, là nhà cửa, là gia trạch, là trên bộ, là bùn, là bế quan, là bò, là ngựa con, là xe lớn, là hông, là bình đựng, là đức dày, là ngọt, là béo, là thân thể, là cái cung, là mình, là tự mình, là vương (vua nước chư hầu), là yên, là trính, là lợi, là giàu, là tích tụ, là đến, là dòng, là quy về, là nội dung, là kinh đoanh, là dối lận, là mê, là muốn, là cú, là hại, là chết, là tang, là loạn, là chiểu tối, là mười năm, là bạn, là tiên tài hàng hóa, là vuông vức, là quang minh chính đại, là thuận theo, là được về sau, là có kết thúc, là vô biên cương, là sự nghiệp.

Tượng Chấn

Chấn là sấm, là đế vương, là con trai cả, là chủ, là tổ, là tông, là ông, là chư hầu, là bách quan, là kẻ sĩ, là chồng, là hành nhân, là đồ vật chính, là vương thần, là quân tử, là trăm thứ ngũ cốc, là tiên đổ rộng lớn, là đường bằng phẳng, là sống, là ban đấu, là bên trái, là dản dẫn, là đi, là làm cổ dại, là cây thấp, là lăng, là ngựa, là hươu lộc, là cái làn, là gót chân, là ngón cái, là dày, là đâm vào, là trống, là ra, là khởi đầu, là bôn ba, là sống lại, là phấn chấn, là dơ lên, là kính trọng, là cấm, là đầu, là uy, là nhân nghĩa, là kinh sợ, là nói, là cười, là kêu, là âm thanh, là lời cáo, là vui, là kế giữ, là xuất chỉnh.

Tượng Tốn

Tốn là gió, là sương, là trưởng nữ, là trình nữ, là phụ nữ, là vợ, là người trong cung, là người đi buôn, là trường mộc, là cỏ tranh, là thuốc, là gà, là cá, là súc vải, là giường, là cày cuốc, là dây, là liên hệ, là bắp đùi, là cánh tay, là tay, là nhìn xuống, là múa, là hát, là giải thoát, là trắng, là cao, là nhập vào, là phục ẩn, là tiến thoái, là không quyết, là mệnh, là hành sự, là hiệu lệnh, là phong tục, là nhìn thấy, là của cải.

Tượng Khảm

Khảm là nước, là mặt trăng, là mương rãnh, là hồng hà, là sông lớn, là khe sâu, là giếng, là suối lạnh, là mây, là mưa, là thánh, là trung nam, là khách, là giặc phi, là kẻ cướp, là kẻ trộm, là ba tuổi, là ba trăm, là hưng thịnh, là ngựa, là lợn, là cô độc, là gỗ tạp, là cung đàn, là ách cày, là hình cung, là phép tắc, là luật, là hình phạt, là cái tai, là thuận theo, là mông đít, là chết, là máu, là lao khổ, là tâm, là ý chí, là cảnh giác, là lo buổn, là bối hận, là nghỉ ngờ, là lo lắng, là bệnh tim, là hiểm trở, là ẩn phục, là hung sự, là ham muốn, là độc, là học tập, là tụ lại, là quy về, là nhộn nhịp, là thường thường, là đến, là nhuận ướt, là điện, là gian khó, là rượu chè ăn uống, là kem.

Tượng Ly

Ly là hỏa, là mặt trời, là điện, là đại nhân, là trung nữ, là mẹ, là phụ nữ, là em gái, là chủ nhân, là người ác, là bụng trên, là tháng, là cửa, là hộ gia đình, là quỷ, là góc, là hình phạt, là lao ngục, là vó lưới, là bình lọ, là bếp núc, là dao, là rìu, là mũi tên, là bay, là gia cẩm chim chóc, là con bò, là văn chương, là màu vàng, là nhìn thấy, là đi lại, là trí khôn, là đại cát, là lông vũ, là thiêu cháy, là chói sáng, là lỗ mũi, là đắng.

Tượng Cấn

Cấn là núi, là đá, là cát, là miếu thờ, là môn đình, là cung thất, là thành trì, là nhà trọ, là ngõ hẻm, là đường tắt, là huyệt, là gò đổi, là thung lũng, là khô, là thiếu nam, là quân tử, là hiển nhân, là người thâm trầm, là đệ tử, là tiểu nhân, là cô đơn, là trẻ thơ ngây, là chúa, là lỗ mũi, là tay, là ngón tay, là lưng, là ngày cuối tháng, là đêm, là đuôi, là da, là hổ, là báo, là chuột, là ngôi sao nhồ, là ngày kết thúc. là gỗ nhỏ, là quả to, là ngô, là hoa lệ, là ngừng, là thận trọng, là tiết lễ, là chấp chính, là dẫn dắt, là chọn lấy, là cầu tìm, là đưa dất, là nạp vào, là nấm lấy, là nhiều, là dày, là trung thành, thật thà, là tích đức, là biết nhiều, là tin, là nhớ đến, là nhỏ, là xấu hổ, là nghĩ, là nhàn, là ở, là thôi, là để phòng, là ngôi thứ.

Tượng Đoài

Đoài là sông hồ, là thiếu nữ, là em dâu, là em gái, là vợ, là thiếp, là bạn, là cãi vã, là nói năng, là miệng, là nhìn thấy, là giảng dạy, là dạy dỗ, là người tù, là chuốc lấy, là hưởng thụ, là hổ, là đê, là gia súc, là bền phải, là phía tây, là phía dưới, là nó, là mỹ dung, là vàng, là góc.

Kết luận

Như vậy, các bạn đã hiểu cơ bản về Bát Quái và các hình tượng của 8 quái này. Bát quái là nguồn gốc căn bản nhất của Kinh Dịch và sim kinh dịch cũng được tính dựa trên Bát Quái. Hình tượng thực tế trong cuộc sống còn đa dạng hơn nhiều, các bạn sẽ ngấm từ từ nếu hiểu về đặc tính của bát quái, sau đó tự mở rộng hơn ở nhiều sự vật hiện tượng khác. Chứ không hẳn nó được bao bọc ở các định nghĩa trên.
Xem thêm bài viết về 64 quẻ Kinh Dịch